berriak
“Apostoluek, animalia sakratuak bezala kanalean zabaldurik, beren bihotzak besteengan jarri dituztelako hustu direla adierazten digute. Kristauaren benetako identitatea horrela sakrifikatzearena da”. Jorge Oteiza
Arantzazuko Basilikarako Oteizari eskatu zioten lana harria bezalako gauza hotza eta gogorra, materia hutsa, espiritualtasun bihurtzea zen. Materia gizatiartzea eta kristautasunaren arima islatzea. Emaitza Pietatea eta Apostoluak izan ziren. Manturik, apaindurarik eta ia hazpegirik gabeko ama birjina eta haragirik eta burmuinik gabeko hamalau figura, hurrenez hurren. Ordu arte nagusi zen elizako artearekin zerikusirik ez zuten eskulturak.
Donostiako gotzainari artistak helarazi zion idatziak ez zion debekua galarazteko balio izan, baina erabilitako plastika bereziaz zer adierazi nahi izan zuen ulertarazten du: “Gai bakarra da kanpoko fatxadan adierazitakoa: salbazio erlijiosoarena eta naturaz gaindikoarena. Heriotzari lotutako gorputzaren eta maitasunera eta karitatera behartutako arimaren arteko gatazka. Apostoluei dagokienez, adierazi nahi den gai erlijiosoaren gaineko arreta galaraz dezakeen edozein ezaugarri zehatz kendu dut. Ez du apostolu bakar batek haren izena ahoskatzen (ez dute esaten: “Matias naiz, Juan naiz…”), baina denek errepikatzen dute Kristo zeneko maitasunaren eta karitatearen Irudi gorena direla. Apostolu hauek hori irudikatzen eta erakusten dute. Ama Birjina bere Jasokundean horiek gidatzen ditu, eta babesa ematen”.
Apostoluak lana alderik alde hamabi metro hartzen dituzten kareharrizko hamalau figura erraldoik osatzen dute. Horietako bakoitzak hiru metro inguruko altuera du eta lauzpabost tonako pisua. Estatuak ez daude inolako oinarriren gainean, eta flotatuko balute bezala ikusten ditu aurrez aurre begiratzen dienak. Apostolu bakoitzak, bere modulu kubikoan sartua, izaera berezia du, baina elkarrekin loturik daude beren besoen eta eskuen posizio eta buruen inklinazio desberdinei erreparatzen badiegu. Ikuslearen begiradak estatua batetik bestera salto egiteko beharra sentitzen du dinamismo hori dela-eta. Oteizak berak “frisoko balleta” izena jarri zion begiek egiten duten dantzaldi horri. Hiperboloidea baliatuz, aldeak biribilduak dituen hustutako zilindroa, benetako identitate kristaua egozten die. Husturik irudikatzen ditu Jainkoaz betetzeko eta bihotza besteengan jartzeko guztia eman dutelako.
Arantzazuko naturari egindako omenaldi nabarmena dira Apostoluak. Alde batetik, kareharriak bertako mendiak dakartza gogora. Bestetik, figurek eurek dituzten sartuneak eta bolumen irregularrak urak arroketan eta uharretan behera egindako irudiak dirudite. Azkenik, modulu bakoitzaren itxura astunak mendiaren beraren izaera gogorra eta gordina islatzen du.
Konposizioaren aldetik simetrikoa da obra. Kanpoaldeko mugak muturretan dauden bi figurek markatzen dituzte. Begirada erdirantz zuzentzen dute, eta horrenbestez, multzoa biltzen dutela esan genezake. Gainontzeko apostoluek gorantz begiratzen dute, Pietateari egiten diote so. Bitxikeria moduan, Oteizak ez zien apostoluei begirik jarri otoitz egiterakoan itxi egiten direlako. “Pablori bakarrik jarri nizkion bi zulo txiki”, dio artistak. Laugarren apostoluari, berriz, aurpegia guztiz kendu zion norberak berea jar diezaion.
Apostoluen frisotik Semea bisitariari eskaintzen dion Amaren irudiarengana begiradak egiten duen bidean pareta ageri da. Bihotzaren begiez begiratuz gero, paretarik ez dagoela konturatuko gara, Oteiza beraren hitzetan: “Pareta hutsa pentsamendu mitiko-espiritualaz betea dago. Ikuslea haren begirada estetiko-espiritualaz ikusezina ikustera hel daiteke”.
Arantzazuko Basilikarako egin zuen Pietatea Miguel Angelenaren desberdina da, izan ere, Amak ez du Semea altzoan. Lurrean datza hilik, eta Ama bitartean, haren bihotz formako aurpegiaz, zeruari deiadar egiten dio, eta aurrez aurre jartzen zaio. Mugitu gabe zerurantz hegan ari direla dirudi. Buruz behera jarritako “t” baten itxura du eskulturak, eta hiru metro baino gehiago ditu altueran eta zabaleran.
Arantzazuko Basilikako arkitektoek, Francisco Sáenz de Oizak eta Luis Laorgak, hasiera-hasieratik zuten oso argi. Jorge Oteiza nahi zuten eraikinako aurrealdea dekoratzeko eskultore gisa. Erraz konbentzitu zituzten frantziskotarrak eta, lehiaketarik gabe, egin zitzaion enkargua. Oteizaren lanak ez zuen elizetan erabilitako eskultura klasikoarekin zerikusirik, eta berehala sortu ziren kritikak. Donostiako gotzainak, Jaime Font Andreuk, 1953ko amaiera aldean, bere eskultura-estiloa justifikatzeko memoria eskatu zion Oteizari eta frisoko proiektua eta apostoluen zenbait argazki Arantzazuko goardianoari.
Gotzaitegiaren onespenaren zain Arantzazuko tailerrean lanean jarraitu zuen Oteizak 1954ko azaroan debekua iritsi zen arte. Basilikako dekorazioa bertan behera gelditzeko agindua eman zuen Font Andreuk, eta Erromara bidali zituen zirriborroak eta artistak idatzitako memoria azken erabakia bertan hartu zezaten. Eskultoreak maletak egin zituen, eta Arantzazu utzi zuen berri onak azkar etorriko zitzaizkiolakoan. Ordu arte egindako lana, hustutako apostolu batzuk, errepidean botata utzi zituzten. Eta hantxe egon ziren beste hamalau urtez ere. Izan ere, 1955eko udan Erromak Donostiako gotzainak urte bete lehenago hartutako erabakia babestu zuen.
Oteizak debekua onartu zuen, eta ez zen horren kontra saiatu. Baina lur jota zegoen. Javier Álvarez de Eulateri bidali zion gutun batean “benetan goibel” zegoela zioen, eta guztiek “traizio” egin ziotela. Are larriago, “hilik egon nahiko nuke” idatzi zuen.
Urteek aurrera, zenbaitentzat biziki mingarria bihurtu zen Basilikako fatxada hutsik ikustea eta apostoluak errepidean botata jarraitzea. Pixkana hedabideek leku egin zioten beren informazioetan Oteizaren dramari, eta haien bultzadaz abian jarri zen berriz ere Arantzazuko dekorazioaren gaineko debatea. 1964an, Donostiako gotzain berria, Lorenzo Bereziartua, arkitektoekin eta zenbait artistarekin bildu zen, besteak beste, Eduardo Chillidarekin, erabakiren bat hartzeko. Oteizak proposatutakoa zela aukera onena eta bakarra erabaki zuten.
Bi urte igaro ziren Donostiako Elizbarrutiko Komisioak onespena eman zuen arte. Oteiza Arantzazura itzuliko zen bere apostoluak amaitzeko. Baina orduan artistak berak eman zien ezezkoa. Miguel Pelay Orozco lagun minak haren Oteiza: su vida, su obra, su pensamiento, su palabra liburuan kontatu zuen: “Horrenbeste urtez itxaroteak sakon samindu zuen eta ilusoa kendu zion, eta ez zuen Arantzazura itzultzeaz ezer jakin nahi. [...] Jorgek zioen hutsunea, estatuarik ez jartzea, ederragoa eta esanguratsuagoa zela orduan [...] Eta hori gutxi balitz bezala, betirako amaitutzat jo zuen bere eskultura- eta arte-zikloa”.
Ez zuen inork uste Oteizak Arantzazuko lanari berriro ere ekingo zionik. Halere, 1968ko azaroaren 1ean itzuli zen, eta zortzi hilabetetan amaitu zuen obra. 1969ko ekainaren 12tik 17ra Apostoluak frisoan jarri zituzten, eta hil horren 16an Pietatea egiteko harrizko blokeak iritsi zitzaizkion. Urriaren 21ean kokatu zuten fatxadaren goialdean. Horrela bukatu zen “Euskal Herriko Basilika handiaren aurreko paretean nire erlijio- eta bizi-mezua adierazteko aukera; nire bizitza xumeko ohorerik eta zorionik handiena”.
Jorge Oteiza Orion jaio zen 1908ko urriaren 21ean. Eskultore-, poeta-, filosofo- eta arkitekto-lanak eginik, XX. mendeko artista garrantzitsuenetarikoa izan zen, eta mugarria 50. hamarkadako abangoardiarako. 1988an Arteetako Asturiasko Printzea Saria jaso zuen, eta 1998an Arte Ederretako Zirkuluaren Domina.
1927an Madrilera joan zen arkitekturako ikasketak egitera, baina azkenean medikuntzako karreran eman zuen izena. Hiru urte geroago medikuntza bertan behera utzi zuen Arte eta Ofizio Eskolan sartzeko. 1935ean Hego Amerikara iritsi zen, non urte luzeak eskaini zizkion kreazio artistikoari nahiz irakaskuntzari. 50. hamarkadan sorterrira itzuli zen, eta sendo borrokatu zen euskal mugimendu artistikoa biziberritzeko asmoz. Horretarako Equipo 57, Gaur, Emen, Danok eta Orain bezalako abangoardiako taldeen sortzaile izan zen. Garai hartan enkargatu zioten Arantzazuko Basilikako aurrealdea dekoratzeko eskultura.
Bere obrak eboluzioa izan zuen forma espresionistetatik hutsaren gaineko gogoeta bihurtzeraino. Hutsunea izan zen orduz geroztik protagonista haren artelanetan. “Giza espirituaren hutsune existentziala” adierazteko baliatu zuen artea. 60. hamarkadan eskultura alde batera utzi zuen, eta kezka artistikoak poesiaren, arkitekturaren eta filosofiaren bidez landu zituen. Quosque tandem...! Ensayo de interpretación estética del alma vasca, bere idatzi teorikoetan azpimarragarriena, garai hartakoa da.
Monumentu megalitikoen espiritualtasuna, batez ere Euskal Herrikoena, eta abangoardiako mugimenduen berrikuntzak uztartzen asmatu zuen. Pedagogiaren mailan egin zuen lana eta estetikaren eta artearen teorian egindako ekarria ezinbestekoa izan zen etorkizuneko eskultore-belaunaldiak formatzeko.
Horixe da Arantzazu: “bila dabiltzan pertsonentzako lekua”, eta honakoa gure eskaintza:
Gure cookieak eta hirugarrenenak erabiltzen ditugu helburu analitikoetarako eta publizitate pertsonalizatua erakusteko, zure nabigazio-ohituretan oinarrituta (adibidez, bisitatutako orrialdeak). Cookie guztiak onar ditzakezu "onartu" botoia sakatuz edo horiek konfiguratuz edo haien erabilera ukatuz "konfiguratu" botoia sakatuz. Informazio gehiago lor dezakezu edo, ondoren, doikuntzak aldatu gure Cookien politikan.
